Słownik pojęć muzycznych

W

wartość rytmiczna- długość trwania danego dźwięku lub pauzy. Rozróżniamy podział nut na: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta, ósemka, szesnastka itd, oraz odpowiednio pauz: całonutowa, półnutowa itd.

Graficzne przedstawienie różnych wartości rytmicznych nut i pauz- Wikipedia

wariacje- dość luźny utwór, którego główną cechą jest "zabawa" motywem przewodnim, który powraca pod różnymi postaciami.
wielogłos/ wielogłosowość- określenie stosowane do utworów posiadających wiele głosów, np. w muzyce chóralnej

współbrzmienie- jednoczesne zagranie przynajmniej dwóch dźwięków.

wysokość- częstotliwość dźwięku- od tego zależy jak wysoko będzie on brzmiał.

V

veloce- (wł.)- szybko, żywo

vibrato- (wł.)- drżąco, wibrując

vigoroso- (wł.)- śmiało, energicznie

vivace- (wł.)- szybko, żwawo, prędko

vivo- (wł.)- żywo, szybko, rześko

U

un poco- (wł.)- trochę, nieco

una corda- (wł.)- na jednej strunie (w fortepianie użycie lewego fortepianu)

unison / unisono- gra dwóch instrumentów, które wykonują identyczną melodię

T

takt- wyznacza regularne odcinki, określone przez metrum
taniec- rytmiczne poruszanie ciałem

temat- melodia w utworze, która może się przewijać podczas całości

tempo- (wł.)- tempo. szybkość wykonywania utworu,

tempo giusto- (wł.)- tempo właściwe

tempo I- (wł.)- tempo pierwotne, pierwsze (tak samo jak tempo primo)

tempo primo- (wł.)- tempo pierwotne, pierwsze (oznaczane także jako tempo I)

ten.- skrót od tenuto

tenuto- (wł.)- przetrzymać, wytrzymać

ton- odległość między dwoma dźwiękami

tonalność- organizacja tonów i harmonii w dziele muzycznym

tonika- wysokość dźwięku na pierwszym stopniu gamy/ podstawowy akord w danej tonacji

touche- (fr.)- krótka fanfara wykonana na instrumentach dętych i perkusyjnych

tranquillo- (wł.)- spokojnie

transpozycja- przeniesienie dźwięków o dany interwał w dół lub górę

tremolando / tremolo- (wł.)- wibrując (szybkie powtarzanie dwóch dźwięków)

triola- nieregularny podział nuty dwudzielnej na trzy równe wartości rytmiczne.

Triola ósemkowa- Wikipedia

triste- (wł.)- smutno

tr.- skrót od tryl

tryl- ozdobnik polegający na szybkim graniu dźwięku głównego (właściwego) i jego górnej sekundy (małej lub wielkiej w zależności od tonacji i znaków chromatycznych). Czasem może być zaznaczony jako falista linia.

Graficzne przedstawienie tryli- Wikipedia

trzydziestodwójka- nuta trwająca trzydziestą drugą część całej nuty, tyle co pół szesnastki.

Trzydziestodwójka z trzema chorągiewkami- Wikipedia

tumultuoso- (wł.)- burzliwie, hałaśliwie

tutti / tutta / tutte- (wł.)- wszyscy, całość; określenie dynamiczne oznaczające użycie całej siły, najgłośniej

Ś

śpiew- operowanie własnym głosem, powstaje przez drgania strun głosowych

S

scherzando- (wł.)- żartobliwie

scherzo- (wł.)- żart, nazwa danego gatunku muzycznego z wyrazistym rytmem i artykulacją

secco- (wł.)- sucho

semitonium- (łac.)- inaczej półton w terminologii średniowiecza

semplice- (wł.)- prosto, zwyczajnie

sempre- (wł.)- zawsze

sensibile- (wł.)- czule

senza- (wł.)- bez ...

senza pedale- (wł.)- bez pedału

senza sordino- (wł.)- bez tłumika
serenada- utwór o charakterze romantycznym

sereno- (wł.)- pogodnie, jasno

sf.- skrót od sforzandno / sforzato

sforzando- (wł.)- zgłaśniając, akcentując

sforzato- (wł)- tak samo jak sforzando

simile- (wł.)- podobnie, na taki sam sposób jak ...

skala- szereg dźwięków ułożony w odpowiednich tonach i półtonach.

smorzando- (wł.)- tłumiąc

solo- na jeden głos. W przypadku chóru jest to śpiew jednej osoby, a w przypadku grupy instrumentów- jednego instrumentu.

solista- osoba wykonująca śpiew lub grę solo

sonoro- (wł.)- dźwięcznie, donośnie

sordino- (wł.)- tłumik

sostenuto- (wł.)- wstrzymując, zawieszając

sotto- (wł.)- poniżej ...

sotto voce- (wł.)- półgłos

spianato- (wł.)- równo

spiccato- (wł.)- odrywać, urywać

staccato- (wł.)- odrywać, oddzielanie dźwięków od siebie nawet kosztem długości ich trwania. Graficznie staccato przedstawione jest w formie kropki nad lub pod nutą.

Graficzne przedstawienie staccato- Wikipedia

stretto- (wł.)- przyśpieszać, zacieśniać

stringendo- (wł.)- przyśpieszać, ponaglać, coraz gwałtowniej

strój muzyczny- wysokość dźwięków, zakres

subito / súbito- (wł.)- nagle, natychmiast

subito forte- (wł.)- nagle głośno

subito piano- (wł.)- nagle cicho
suita- cykl utworów instrumentalnych, w baroku cykl tańców

sul- (wł.)- na ( na instrumentach smyczkowych oznacza grę blisko danego elementu)

sul G/ sul E- oznaczenie nakazujące wykonanie danej partii na danej strunie

sul ponticello- (wł.)- na instrumentach smyczkowych gra blisko podstawki (mostka)

sul tasto- (wł.)- na instrumentach smyczkowych gra blisko gryfu

symfonia- składający się z kilku części utwór dla dużego zespołu (orkiestry).

synkopa- przedłużenie wartości rytmicznej z jednoczesnym akcentem na słabej części taktu

system temperowany- podział oktawy na 12 równych części (półtonów)

szesnastka- nuta trwająca tyle co jedna szesnasta całej nuty.

Szesnastki oraz ich odpowiednik w postaci pauzy- Wikipedia

Szesnastki połączone podwójną belką-Wikipedia

R

rall.- (wł.)- skrót od rallentando

rallentando- (wł.)- zwalniać

rapido- (wł.)- gwałtownie, nagle

religioso- (wł.)- religijnie

repetycja- powtórzenie

repetizione- sprawdź repetycja

repetizioni- sprawdź repetycja

rf.- skrót od rinforzando

rfz.- skót od rinforzando

rigoroso- (wł.)- ściśle

rinforzando- (wł).- wzmacniając, nagłe crescendo

ripieno- (wł.)- pełny skład instrumentów smyczkowych

risoluto- (wł.)- rezolutnie, zdecydowanie, śmiało

ritard.- (wł.)- skrót od ritardando

ritardando- (wł)- zwalniać, opóźniać

rit.- (wł.)- skrót od ritenuto

ritenuto- (wł.)- zwalniać, opóźniać
rondo- forma muzyczna z refrenem i kupletami (przyśpiewkami)

rozwiązanie- złagodzenie napięcia brzmieniowego akordu poprzez jego "rozwiązanie" czyli np. zejście na akord durowy.

rubato- (wł.)- zmiany tempa, przedłużanie jednych wartości rytmicznych przy jednoczesnym skracaniu innych

rytm- regularny wzór w takcie według wartości rytmicznych

Q

quasi- (wł.)- niemal, prawie, jakby

quasi niente- (wł.)- prawie bezgłośnie, ciszej niż piano pianissimo

quieto- (wł.)- cicho, spokojnie

quodlibet- (łac.)- zmieszanie różnych tematów muzycznych w jednej formie

P

p- skrót od piano

pałeczka nutowa- pionowa kreseczka przylegająca do nuty (główki)

parlando- (wł.)- mówiąc, deklinując

pastorale- (wł.)- pastersko, pastoralnie

patetico- (wł.)- patetycznie

pauza- cisza, instrument lub głos jest nieaktywny. Pauzy posiadają odpowiednią wartość (sprawdź hasło wartość rytmiczna lub WIKIPEDIA)

pauza generalna- oznacza przerwę dla wszystkich głosów

pentatonika- skala pięciostopniowa

pesante- (wł.)- ciężko

pianissimo- (wł.)- bardzo cicho (stopniowanie piano)

pianississimo- możliwie najciszej (tak samo jak piano pianissimo)

piano- (wł.)- cicho

piano pianissimo- (wł.)- możliwie najciszej (stopniowanie piano), tak jak pianississimo

piena voce- (wł.)- pełnym głosem

pietoso- (wł.)- litościwie, współczując, ze współczuciem

pięciolinia- system, na którym zapisujemy nuty

piu / più- (wł.)- więcej, bardziej

piszczałka- drewniana lub metalowa rurka, w której dźwięk wydobywany jest za pomocą powietrza. Pojedynczo występuje jako instrument ludowy. Cały instrument składający się z piszczałek to organy piszczałkowe (kościelne).

pizzicato- (wł.)- szarpnięcie struny (na instrumentach smyczkowych)

poco a poco- (wł.)- stopniowo

polimetria- stosowanie różnego metrum,

polifonia- zapis, polegający na prowadzeniu kilku głosów

pomposo- (wł.)- pompatycznie, uroczyście

portamento- płynne przejście z jednego dźwięku na drugi po dźwiękach pośrednich, tak jak glissando

portato- (łac.)- dźwięki wykonane z przerwą między nimi, oparcie na każdym dźwięku, wykonanie pomiędzy legato a staccato

półnuta- nuta o czasie trwania równym połowie całej nuty, dwóch ćwierćnut, czterech ósemek itd.

Półnuty oraz ich odpowiednik w postaci pauzy- Wikipedia

półton- najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami, taka jak w przypadku sekundy małej.

pp- skrót od pianissimo

ppp- skrót od piano pianissimo / pianississimo

prestissimo- (wł.)- bardzo szybko, stopniowanie presto, szybciej niż presto

presto- (wł.)- oznaczenie tempa szybkiego (metronom 168-200)

prima- (wł.)- pierwsze/ pierwszy
prima vista- (wł.)- wykonanie utworu z nut bez wcześniejszego przygotowania (a vista)

progresja- przeniesienie danych dźwięków lub melodii o odpowiedni interwał

przednutka- występuje jako przednutka krótka (sprawdź acciaccatura) lub przednutka długa (sprawdź appoggiatura)
przedtakt- pierwszy, niepełny takt utworu wykonywany zgodnie z metrum.
przewrót interwału- dolny dźwięk w interwale przenosimy oktawę wyżej i odwrotnie (górny oktawę niżej)

Ó

ósemka- nuta o czasie trwania równym jednej ósmej całej nuty.

Ósemki oraz pauza ósemkowa- Wikipedia

Ósemki połączone belką- Wikipedia

O

obbligato- (wł.)- obowiązkowo, koniecznie

obiegnik- sprawdź grupetto

oeuvre- (fr.)- dzieło

oeuvres completes- (fr.)- dzieła wszystkie

oeuvre posthume- (fr.)- dzieło wydane po śmierci danego kompozytora

oktet- zespół składający się z ośmiu wykonawców / utwór przeznaczony na osiem instrumentów

opus- dzieło. Najczęściej stosowane jako numer konkretnego dzieła nadany przez kompozytora.

ordo- (łac.)- grupy rytmiczne w rytmice modalnej

orientale- (wł).- utwory oparte na harmonii i melodyce wschodniej
orkiestra- duży zespół instrumentalny, który liczy od kilkunastu do nawet ponad stu instrumentalistów

ornament- (łac.)-ozdobnik

ornamentyka- (łac.)- stosowanie ozdobników

ossia- (wł.)- albo, lub

ostinato- (wł.)- uparcie, uporczywie

ozdobnik- dźwięk dodatkowy mający na celu ubogacenie linii melodycznej

N

neumy / notacja neumatyczna- występują w notacji chorałowej, to z neum wykształciła się nuta. Do 1450 roku wartości neum rozróżniano na: maxima lub duplex longa, longa, brevis, semibrevis, natomiast po 1450 roku wartości rozróżniano na: maxima, longa, brevis, semibrevis, minima, semiminima, fusa lub chroma, semifusa lub semichroma.

niente- (wł.)- nic, całkowita cisza, bezgłośnie (np. al niente- stopniowe ściszanie aż do całkowitego zaniku dźwięku, quasi niente- prawie bezgłośnie)
nokturn- bardzo spokojny utwór, inspirowany poetyckim nastrojem nocy

non tanto- (wł.)- nie tak ... (zestawiane z innymi określeniami)

non troppo- (wł.)- nie zanadto ... (zestawiane z innymi określeniami)

notacja- zapis np. szeregu dźwięków

nuta- graficzne przedstawienie dźwięku, określające jego wysokość i czas trwania, np. ćwierćnuta

M

maestoso- (wł.)- majestatycznie, dostojnie

maggiore- (wł.)- tonacja durowa

majeur- (fr.)- tonacja durowa

mano- (wł.)- ręka; mano destra, m.d.- ręka prawa; mano sinistra, m.s.- ręka lewa

manualiter- (łac.)- wykonanie danej partii ręcznie (w muzyce organowej bez użycia pedału)

manuał- (wł. manuale)- klawiatura ręczna w organach, może być ich kilka

marcato- (wł.)- zaznaczając, podkreślając

marciale- (wł.)- marszowo

melodia- rozpoznawalne następstwo dźwięków, często powtarzane w czasie utworu

meno- (wł.)- mniej (zestawiane z innymi określeniami)
menuet- francuski taniec ludowy w metrum 3/4 i umiarkowanym tempie. Z czasem stał się tańcem dworskim

menzura- relacja metryczna w muzyce, np. w organach piszczałkowych oznacza to stosunek średnicy do długości piszczałki.

mesto- (wł.)- smutno, smętnie

metronom- urządzenie stosowane w celu utrzymania stałego tempa przez całość utworu

metrum- obowiązujący w utworze schemat. trzymający w obrębie taktu wartości rytmiczne.

mezzo- (wł.)- pół;

mezzo forte- półgłośno, średnio głośno (między piano a forte)

mezzo piano- półcicho, średnio cicho (między forte a piano)

mezzo voce / mezza voce- półgłos, śpiew półgłosem

mf- skrót od mezzo forte

minore (wł.)/ mineur (fr.)- tonacja molowa

misterioso- (wł.)- tajemniczo

moderato- (wł.)- określenie tempa- umiarkowanie (metronom 108-120)

modulacja- przejście z jednej tonacji do drugiej z zachowaniem melodii i harmonii.

molto- (wł.)- bardzo (zestawiane z innymi określeniami)